Bệnh thủy đậu là gì?

Thủy đậu (còn được gọi là bệnh trái rạ) do vi rút Varicella Zoster (VZV) gây ra. Bệnh có thể gặp ở mọi lứa tuổi, trong đó trẻ em là đối tượng dễ nhiễm bệnh nhất.

Thời gian ủ bệnh trung bình từ 14 – 16 ngày (một số người có thể phát bệnh sớm hơn – khoảng 10 ngày, hoặc muộn hơn – khoảng trên 20 ngày). Bệnh thủy đậu lây truyền trực tiếp qua đường hô hấp (nói chuyện, ho, hắt hơi…) khi tiếp xúc với người bệnh. Ngoài ra, bệnh có thể lây gián tiếp qua các đồ dùng sinh hoạt của bệnh nhân như quần áo, khăn, ga trải giường…

Thời gian đầu nhiễm bệnh, người bệnh sẽ có những biểu hiện như sốt, đau đầu hay đau cơ, mệt mỏi hoặc chán ăn. Sau đó, bệnh nhân sẽ xuất hiện những nốt tròn đỏ (nốt rạ) trong khoảng 12-24 giờ. Những nốt rạ sẽ dần tiến triển thành các mụn nước có chứa dịch trong, có thể mọc toàn thân hoặc rải rác khắp cơ thể, trung bình từ 100 – 500 nốt.

Trong trường hợp bình thường, bệnh thủy đậu sẽ kéo dài từ 5 – 10 ngày nếu không có biến chứng, các nốt rạ sẽ khô dần, bong vảy, thâm da nơi nổi mụn nước, không để lại sẹo. Tuy nhiên, nếu bị nhiễm thêm vi trùng mụn nước thì có thể để lại sẹo.

Bệnh thủy đậu có thể gây các biến chứng nguy hiểm như viêm màng não, xuất huyết, nhiễm trùng huyết, nhiễm trùng nốt rạ, viêm mô tế bào, viêm gan, viêm phổi… Một số trường hợp có thể gây tử vong nếu người bệnh không được điều trị kịp thời.

Cho đến nay, cách phòng bệnh thủy đậu tốt nhất vẫn là tiêm ngừa bằng vắc xin.

Các loại vắc xin phòng bệnh thủy đậu

Vắc xin Varivax (Mỹ)

Varivax là một vắc xin dạng đông khô của vi rút thủy đậu (Varicella) sống, giảm độc lực, được chỉ định phòng ngừa bệnh thủy đậu cho trẻ trên 12 tháng tuổi và người lớn chưa có miễn dịch.

Vắc xin Varicella (Hàn Quốc)

Varicella là vắc xin dạng đông khô của vi rút thủy đậu (Varicella) sống giảm độc lực. Sau khi pha với nước hồi chỉnh, tạo thành dung dịch trong suốt, không màu hoặc có màu vàng nhạt được chỉ định phòng ngừa bệnh thủy đậu cho trẻ trên 12 tháng tuổi và người lớn chưa có miễn dịch.

Vắc xin Varilrix (Bỉ)

Varilrix là vắc xin đông khô sản xuất tà chủng Oka sống giảm độc lực của virus varicella-zoster bằng phương pháp nhân đôi virus trong môi trường nuôi cấy tế bào lưỡng bội MRC-5 của người, được chỉ định để tạo miễn dịch chủ động phòng bệnh thủy đậu ở những người khỏe mạnh từ 9 tháng trở lên.

Vắc xin thủy đậu tiêm khi nào?

Nếu bạn chưa bao giờ bị thủy đậu hoặc chưa được tiêm phòng (chích ngừa), bạn vẫn có thể mắc bệnh. Không loại trừ độ tuổi, thủy đậu có thể tấn công bạn bất cứ lúc nào. Trẻ em, phụ nữ mang thai, người cao tuổi… là những đối tượng có hệ thống miễn dịch hoạt động kém hơn bình thường nên nguy cơ nhiễm bệnh tăng lên, dễ gặp các biến chứng nguy hiểm như viêm phổi, viêm màng não… có thể tử vong. Chính vì vậy, tiêm vắc xin thủy đậu là cách tốt nhất để bảo vệ bản thân trước căn bệnh nguy hiểm này.

Tiêm vắc xin là biện pháp hữu hiệu giúp chặn đứng thủy đậu và giảm độ nặng của bệnh

Lịch tiêm phòng thủy đậu cho trẻ em và người lớn

*Khuyến cáo của Ủy ban thực hành tiêm chủng Hoa Kỳ (ACIP) để có miễn dịch tốt nhất và phòng tái nhiễm sau khi tiêm 1 liều vắc xin Thủy đậu.

Lịch tiêm phòng thủy đậu cho phụ nữ trước khi mang thai:

Với phụ nữ đang mang thai, đặc biệt là khi thai kỳ trong khoảng 13 – 20 tuần đầu, mắc bệnh thủy đậu có thể dẫn đến sảy thai hoặc để lại dị tật cho thai nhi (dị dạng ở sọ, đa dị tật ở tim, mắc chứng đầu nhỏ…). Còn nếu mẹ bị mắc thủy đậu trong những ngày sắp sinh, con bị lây bệnh với mụn nước nổi rất nhiều và dễ bị biến chứng viêm phổi, vì vậy, tiêm chủng vắc xin thủy đậu là rất quan trọng đối với phụ nữ trước khi mang thai để bảo vệ khỏi bệnh cho cả mẹ và thai nhi.

Phụ nữ nên hoàn tất lịch tiêm trước khi có thai ít nhất 3 tháng. Tiêm phòng (chích ngừa) 2 liều cách nhau tối thiểu 1 tháng.

Vắc xin thủy đậu sau khi đưa vào cơ thể cần 1 – 2 tuần để phát huy tác dụng. Vì thế, phụ huynh nên đưa trẻ đi tiêm phòng thủy đậu trước mùa dịch ít nhất 1 tháng. Tại Việt Nam, mùa bệnh thủy đậu thường xuất hiện vào tháng 2-6 hằng năm.

Tác dụng phụ sau khi tiêm phòng vắc xin thủy đậu

• Sưng đau, tấy đỏ, ngứa, tụ máu, nổi cục cứng tại vị trí tiêm
• Ngứa, sốt và phát ban, có thể biểu hiện trong vòng 1 – 3 tuần sau khi tiêm
• Những người có nguy cơ cao mắc phản ứng phụ với vắc-xin sẽ có triệu chứng sốt, kèm theo phát ban dạng nốt phỏng trong vòng 2 – 4 tuần sau khi tiêm.

Những phản ứng như sốt, sưng đau, ngứa sẽ tự hết sau 1-2 ngày. Trường hợp phát ban cũng sẽ tự hết trong vòng 4 tuần.

Một số ít trường hợp rất hiếm gặp có thể bị xuất huyết, chảy máu cam hoặc chảy máu niêm mạc trong miệng. Nếu tình trạng này xảy ra, mẹ hãy đưa trẻ hoặc người bệnh đến các cơ sở y tế chăm sóc và điều trị.

Đối tượng hoãn và chống chỉ định tiêm phòng vắc xin thủy đậu

Hoãn tiêm phòng vắc xin Thủy đậu trong trường hợp:

• Người đang sốt, mắc các bệnh nhiễm khuẩn cấp tính.
• Người mắc bệnh mãn tính đang tiến triển tốt (lao phổi, viêm thận).
• Đã tiêm phòng các vắc xin sống khác (vắc xin bại liệt uống, vắc xin sởi-quai bị- rubella và vắc xin BCG) trong vòng 1 tháng gần đây;
• Người sử dụng huyết thanh (globulin miễn dịch) trong vòng 90 ngày gần đây
• Đang điều trị thuốc ức chế miễn dịch (bao gồm corticosteroid liều cao).

Chống chỉ định tiêm vắc xin Thủy đậu trong trường hợp:

• Có dấu hiệu quá mẫn sau liều tiêm vắc xin thủy đậu trước đó.
• Có tiền sử quá mẫn với bất cứ thành phần nào của vắc xin.
• Suy giảm miễn dịch dịch thể hoặc tế bào nghiêm trọng.
• Suy giảm hệ thống miễn dịch tiên phát hoặc mắc phải như suy giảm hệ miễn dịch trong bệnh AIDS hoặc các biểu hiện lâm sàng của nhiễm virus gây suy giảm miễn dịch ở người.
• Bệnh nhân mắc bệnh bạch cầu tủy cấp, bệnh bạch cầu tế bào lympho T hoặc U lympho hoặc các khối u ác tính ảnh hưởng đến tủy xương hoặc hệ bạch huyết.
• Bệnh nhân bị ức chế mạnh hệ thống miễn dịch do xạ trị hoặc giai đoạn tấn công trong điều trị bệnh bạch cầu.
• Không tiêm cho phụ nữ đang mang thai. Phụ nữ nên hoàn thành phác đồ 3 tháng trước khi mang thai.
• Người bị suy dinh dưỡng (chỉ áp dụng với vắc xin Varicella).
• Các chống chỉ định khác tùy theo từng nhà sản xuất.

Tiêm phòng thủy đậu bao nhiêu tiền?

Vắc xin thủy đậu là vắc xin dịch vụ, chưa có trong chương trình tiêm chủng mở rộng.

Tiêm ngừa thủy đậu ở đâu?

Phụ huynh có thể đưa trẻ đi tiêm ngừa thủy đậu tại các cơ sở y tế có cấp vắc xin ngừa thủy đậu như Trung tâm Y tế dự phòng các tỉnh thành, các bệnh viện, các Trung tâm tiêm chủng uy tín. Nên tìm hiểu các địa điểm có vắc xin ngừa thủy đậu trước khi đưa trẻ đi tiêm chủng.

Lưu ý khi tiêm phòng vắc xin thủy đậu 

• Hỏi ý kiến bác sĩ về lịch tiêm phòng phù hợp hoặc biện pháp phòng ngừa nếu bạn hoặc trẻ nằm trong nhóm đối tượng được khuyến cáo không nên tiêm phòng.
• Không tiêm phòng thủy đậu cho những trẻ dị ứng với vắc xin hoặc bất cứ thành phần nào của vắc xin, bị suy giảm miễn dịch bẩm sinh, bất thường về máu, ung thư, nhiễm HIV, đang hoá trị liệu, bệnh lao… Vì thế, khi đưa trẻ đi tiêm vắc xin thủy đậu, phụ huynh nên nói rõ cho cán bộ tiêm chủng về tiền sử dị ứng cũng như bệnh của con mình.
• Nên hoãn tiêm vắc xin thủy đậu cho trẻ nếu trẻ đang trong tình trạng sốt cao, mắc các bệnh nhiễm khuẩn cấp tính, bị viêm da có mủ, mắc một bệnh mạn tính đang tiến triển (như lao phổi, viêm thận…) hoặc trẻ mới khỏi bệnh nặng, đang trong thời kỳ hồi sức.

• Sau khi tiêm phòng, phụ nữ trong độ tuổi sinh sản cần tránh mang thai trong vòng 3 tháng sau đó. 
• Phụ nữ đang cho con bú, khi tiêm vắc xin cần thận trọng vì virus có thể có trong sữa mẹ.
• Sau khi tiêm phòng 6 tuần, hạn chế tiếp xúc với người có nguy cơ cao bị lây truyền bệnh thủy đậu như: trẻ sơ sinh, phụ nữ mang thai, người suy giảm hệ miễn dịch, người chưa từng mắc thủy đậu.
• Nếu trong vòng 72 giờ nếu bạn có tiếp xúc với người bị thuỷ đậu hoặc nghi ngờ bị thuỷ đậu thì vẫn có thể đi tiêm phòng vắc xin để bảo vệ khỏi mắc bệnh hoặc giảm tỉ lệ biến chứng nặng của bệnh.
• Người lớn và trẻ khi tiêm phòng vắc xin thủy đậu cần ở lại trung tâm tiêm chủng ít nhất 30 phút để theo dõi. Nếu không có gì bất thường, người tiêm cần nghỉ ngơi và theo dõi tiếp tục ít nhất 24 giờ tại nhà.
• Không bôi, đắp bất cứ thứ gì lên vết tiêm, giữ gìn vệ sinh sạch sẽ vị trí tiêm, theo dõi tình trạng cơ thể.
• Nếu có triệu chứng sốt, co giật, cơ thể tím tái, không đáp ứng thuốc hạ sốt cần sớm tới cơ sở y tế để can thiệp kịp thời.

Một số câu hỏi thường gặp khi tiêm phòng thủy đậu

1. Chích ngừa thủy đậu có sốt không?

Sau khi tiêm phòng thủy đậu, người được tiêm có thể bị đau tay, sốt nhẹ… Đây là tác dụng phụ thông thường có thể gặp phải sau tiêm vắc xin, không nên quá lo lắng. Nếu bị sốt cao trên 38,5 độ, có thể sử dụng thuốc hạ sốt thông thường, nhưng thường trường hợp sốt cao rất hiếm và tình trạng này sẽ tự động khỏi sau một thời gian (3-4 ngày), không ảnh hưởng gì đến sức khỏe bản thân và đối tượng được chích ngừa.

2. Tiêm phòng thủy đậu có tác dụng trong bao lâu

Sau khi đưa vào cơ thể, vắc xin thủy đậu cần 1 – 2 tuần để phát huy tác dụng. Vì vậy, phụ huynh nên đưa trẻ đi tiêm phòng thủy đậu trước mùa dịch tối thiểu 1 tháng. Hiện tại, chưa xác định được vắc xin thủy đậu có tác dụng trong bao lâu sau khi tiêm, nhưng theo một số nghiên cứu, tiêm phòng thủy đậu thường có tác dụng bảo vệ trong khoảng 10 – 20 năm, và có thể bảo vệ cơ thể khỏi nguy cơ mắc bệnh tối đa trong thời điểm mùa dịch. Miễn dịch phòng bệnh thủy đậu giảm theo thời gian, tuy nhiên sự khác biệt này không có ý nghĩa thống kê.

3. Tiêm vắc xin phòng thủy đậu rồi có bị nữa không?

Các bác sĩ chuyên khoa cũng khẳng định, tiêm phòng thủy đậu là cách tốt nhất để ngăn ngừa nguy cơ mắc bệnh. Nếu tiêm đủ phác đồ 2 mũi vắc xin phòng thủy đậu, tỷ lệ phòng bệnh hoàn toàn từ 88-98%, trường hợp còn lại có thể bị thủy đậu sau khi tiêm chủng, nhưng các trường hợp này cũng chỉ bị nhẹ, với rất ít nốt đậu (dưới 50 nốt), và thường là không bị biến chứng.

4. Bị thủy đậu rồi có cần tiêm phòng nữa không?

Trường hợp nếu bạn mắc bệnh thủy đậu đã được bệnh viện khám, xét nghiệm, chẩn đoán và điều trị thì chính xác là bị bệnh thủy đậu rồi thì bạn không cần đi tiêm phòng bệnh thủy đậu nữa, vì khi mắc bệnh thủy đậu, cơ thể đã có miễn dịch tự nhiên với bệnh này.

Trường hợp ngược lại, bạn từng bị mụn nước tấn công và tự phỏng đoán đó là thủy đậu rồi tự chữa trị tại nhà chứ không đến cơ sở y tế. Khi đó, không chắc chắn chính xác đó có phải là thủy đậu hay không, bởi vì có nhiều bệnh cũng có triệu chứng khá giống thủy đậu như zona, tay chân miệng… khiến nhiều người nhầm lẫn. Trong trường hợp này sẽ không xác định được cơ thể đã có kháng thể phòng bệnh hay chưa và nguy cơ bị lây bệnh thủy đậu nếu có tiếp xúc rất cao. Tốt nhất hãy tiêm phòng thủy đậu để tránh trường hợp xấu xảy ra. Việc tiêm phòng ở người đã mắc thủy đậu trước đó cũng không có hại gì, bạn hãy yên tâm.